بادگیر چپقی سیرجان کرمان، چپق هایی رو به آسمان در کنار تمام جذابیت هایش، یک ویژگی منحصر به فرد دارد که در هیچ جای ایران مشابه آن را نمی بینید.

بادگیرهایی هستند که با آجر و ملات ساخته شده اند. با تلفیق معماری و صنعت و با الهام از دودکش کشتی های قدیمی بنا شده است که برای گردشگران جذابیت منحصر به فردی است. و مالک آن علی اصغر رضوی بوده است. این بادگیر در تاریخ 7 مهر 1381 ه.ش در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است و از آثار دوره پهلوی به حساب می آید. با بانوی کرمانی همراه شوید تا به معرفی جامعی از انواع بادگیر، معماری آنها و بادگیر چپقی سیرجان کرمان بپردازیم.

آدرس بادگیر چپقی سیرجان کرمان

یکی از محله های اصلی سیرجان، بنام محله حاج رشید است که به راحتی پیدا خواهید کرد.

آدرس دقیق: استان کرمان، سیرجان، بلوار دکتر صادقی، کوچه حاج رشید (نمایش روی نقشه).

بادگیر چیست؟

بادگیر از عناصر اصلی معماری ایرانی است. برج هایی که برای تهویه هوا بر بام خانه ها، بالای آب انبارها و دهانه معدن ها ساخته می شود، بادگیر نام دارد. این نوع خنک کننده ابتدایی تهویه مطبوع به شماره می رود. و باد به اتاق های طبقه همکف یا زیرزمین فرستاده می شود.

تا قبل از اختراع کولر برقی و گسترش آن در شهرهای ایران انواع بادگیر در بناهای مختلف مسکونی، مذهبی و خدماتی بر حسب ارتفاع و جهت باد مطلوب با اشکال متفاوت طراحی و اجرا شده اند. همچنین در بسیاری از کشورهای خاورمیانه هم بادگیر کاربرد دارد. بقایای انواع بادگیرها در شهرهایی چون بندرعباس، کرمان، بوشهر، قشم، بندر لنگه، نایین، یزد، طبس، کاشان و غیره مشاهده کرد.

نحوه کار بادگیر

عموما بادگیرها روی قسمتی از خانه‌های کویری به نام حوض‌خانه بنا می‌شدند. حوض‌خانه، ایوان کوچکی بود که در انتهای اتاق‌های تابستانی هر عمارت قرار داشت. این ایوان به‌شکل فضای رابط میان حیاط خانه و اتاق‌های تابستانی عمل می‌کرد. در میان این فضا، حوض کوچکی قرار داشت که به‌همین دلیل به آن حوض‌خانه گفته می‌شد. بادگیرها دقیقا در بالای این حوض قرار گرفته‌اند و از طریق دریچه‌های خود، جریان هوا را به روی آب حوض هدایت می‌کنند.

معماری بادگیر

بادگیرها معمولا چهار گوش و در دیوارهای چهارگانه آن چند دریچه تعبیه شده است. درون بادگیر تیغه ها و جدارهایی از خشت و چوب ساخته و به چند بخش تقسیم می شود.

معماران از پشت بام محلی برای ساخت بادگیر استفاده می کردند. و با خشت یا آجر تنوره بادگیر را با مقطع مستطیل می‌چیدند تا به ارتفاع معینی برسد. سپس بالای این تنوره‌ها را دو چوب به‌شکل ضربدر می‌گذاشتند و دیوارهای سمت شرق و غرب و جنوب بادگیر را بالا می‌آوردند.

در ادامه قسمت شمال را که رو به باد «اصفهانی» قرار داشت، با نیم‌خشت یا آجر نیمه تا ارتفاع معینی می‌چیدند.

در شهر یزد تمامی بادگیرها مرتفع و چهار یا هشت طرفه هستند؛ ولی برعکس در شهر میبد که در ۵۰ کیلومتری غرب شهر یزد است، بادگیرها کوتاه و یک طرفه هستند.

در واقع در میبد، بادهای کویری همراه با گرد و غبار از سمت کویر می‌وزد و اهالی مجبور بودند که بادگیرهای خود را پشت به این باد و در جهت باد مطلوب بسازند. از آنجا که یزد بین دو رشته کوه قرار گرفته است، بادهای کویری کمتر جریان دارد و در نتیجه مردم بومی در گذشته می‌توانستند بادگیرهای مرتفع چند طرفه احداث کنند.

انواع بادگیر در ایران

بادگیرهای ایران به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند: بادگیرهای اردکانی؛ بادگیرهای کرمانی و بادگیرهای یزدی.

بادگیر اردکانی: این نوع بادگیر بیشتر در منطقه اردکان (یزد) دیده می‌شود و بنای آن نسبت به سایر انواع بادگیرها، تا حدی ساده و از لحاظ اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است. به همین دلیل امکان داشت که برای هر اتاقی یک بادگیر بسازند.
بادگیر کرمانی: ساخت این نوع بادگیر، از عهده هر بنایی بر می‌آمد و مصالح عمده آن بیشتر خشت و گل بود. و بسیار ساده و به خانه های طبقه متوسط و پائین اختصاص داشت. کار این بادگیر تا حدودی نسبت به بادگیر اردکانی دقیق‌تر و ایدئال‌تر است؛

زیرا فشار باد موجب تخلیه سریع هوای گرم و آلوده از طرف دیگر می‌شد. ضمنا بادگیر بیشتر آب انبارها را به‌صورت بادگیر کرمانی درست می‌کردند تا از یک سمت آن، هوای خوش و مطبوع به سطح آب برسد و از طرف دیگر، هوای گرم به بیرون برود.
بادگیر یزدی: بادگیر یزدی که از سایر بادگیرها بزرگ‌تر است، معمولا چهار یا هشت طرفه ساخته می‌شد و به همین لحاظ این نوع بادگیر را در برخی مناطق، «بادگیر چهار طرفه» یا «چهار سویه» نیز می‌نامند. البته ساختمان آن از نظر معماری، از سایر بادگیرها مشکل‌تر و پیچیده‌تر بود و معمولا ارتفاع بیشتری داشت.

معرفی بادگیر چپقی سیرجان کرمان

تنها بادگیر متفاوت نسبت به سایر بادگیرهای جهان، بادگیر چپقی سیرجان کرمان است. سیدعلی اصغر رضوی از پزشکان دوره پهلوی اول که حالا بادگیرهای خانه اش در بلوار دکتر صادقی کوچه حاج رشید به عنوان یکی از جاهای دیدنی سیرجان و میراث ملی شناخته می شود.

نحوه ساخت بادگیر چپقی در سیرجان به کشف معمار آن ها یعنی سیدمهدی شجاعی برمی گردد. در یک سفر دریایی برای تهویه خوب به استراحتگاه کشتی پی برده بود. و متوجه فرم خاص دودکش های کشتی شد و در بادگیرهای خانگی به کار گرفت. تا هوای خنک تری به داخل خانه بکشاند.

معماری بادگیرهای چپقی سیرجان

بادگیرهای چپقی سیرجان به‌جای فضای مکعبی شکل خارجی، چند لوله‌ چپق‌مانند دارند که با شبکه‌های هندسی منظمی به یکدیگر مرتبط می‌شوند و باد را از جهت‌های مختلف به داخل خانه هدایت می‌کنند. البته جذابیت این بادگیرهای چپقی فقط به‌خاطر فرم خاص آن‌ها نیست و قطعات کوچک آجرهای ۶ ضلعی که روی بدنه بادگیر کار شده، ظاهر زیبا و متفاوتی به آن بخشیده است.

نکات بازدید از بادگیر چپقی سیرجان

یکی از آثار میراث ملی ایران بادگیر چپقی سیرجان به حساب می آید که متاسفانه به حال خود رها شده است. به همین دلیل حفاظت از میراث تاریخی را وظیفه خود بدانیم و آسیبی به آن وارد نکنیم.

زمان بازدید از بادگیر چپقی سیرجان همه روزه در هر ساعت از شباننه روز امکان پذیر است. بهترین زمان بازدید فصل های بهار و پائیز میباشد. در حال حاضر (سال 1400) بازدید از بادگیر چپقی سیرجان رایگان است. Shorten with AI

سوغات و مکان های دیدنی کرمان (اینجا کلیک کنید).