تپه هگمتانه به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین محوطه‌های باستانی ایران، در دل شهر همدان جای گرفته است. نام هگمتانه (یا اکباتان) در منابع تاریخی به وفور دیده می‌شود و پژوهشگران آن را پایتخت نخستین امپراتوری مادی می‌دانند. در این مقاله، با نگاهی جامع به ابعاد مختلف تپه هگمتانه، سعی می‌کنیم شما را با تاریخچه، معماری و دیگر جذابیت‌های این مکان ارزشمند آشنا کنیم، همدان گردی با ما همراه باشید.
معرفی تپه هگمتانه همدان
واژه “هگمتانه” از ریشه مادی گرفته شده و به معنای “جای گرد‌آمدن” یا “محل تجمع” است. علت این نام‌گذاری را می‌توان در نقش کلیدی این منطقه در برهه‌های حساس تاریخ ایران جستجو کرد. هگمتانه، زمانی به‌عنوان مرکز سیاسی و حکومتی مادها شناخته می‌شد و بعدها در دوران هخامنشی و حتی اشکانی و ساسانی نیز اهمیت خود را حفظ نمود.
امروزه، تپه هگمتانه دربردارنده لایه‌های باستان‌شناسی مهمی است که هر یک نشانه‌هایی از تمدن‌های کهن ایران را در دل خود جای داده‌اند. کاوش‌های صورت‌گرفته در این محوطه، اسناد گران‌بهایی از نحوه شکل‌گیری شهرسازی و ساختارهای اجتماعی ایرانیان را آشکار کرده است.
هگمتانه کجاست؟
هگمتانه در مرکز شهر همدان و در محدوده‌ای پیرامون میدان اکباتان واقع شده است. این منطقه باستانی در ارتفاعات استان همدان شکل گرفته و دارای قدمتی طولانی است که به دوران مادها بازمی‌گردد. قرارگیری تپه هگمتانه در بخش مرکزی همدان دسترسی راحتی را از طریق خیابان‌های اصلی شهر فراهم کرده است. گردشگرانی که به این شهر سفر می‌کنند، معمولاً با چند قدم پیاده‌روی از میدان اصلی، می‌توانند به محوطه باستانی هگمتانه برسند.
قیمت تور کرمان، کلیک کنید.
تاریخچه تپه هگمتانه
- دوران مادها: مادها در سده‌های ۸ تا ۷ پیش از میلاد، با تشکیل دولت-شهرهای قدرتمند در بخش‌های غربی ایران، به‌تدریج مرکزیت خود را در هگمتانه بنا کردند. این نقطه با توجه به قرارگیری در مسیرهای مهم تجاری و قابلیت دفاعی بالا، به پایتختی ماد برگزیده شد.
- دوران هخامنشی: پس از تسلط کوروش بزرگ بر مادها، هگمتانه همچنان به‌عنوان مرکز اداری و مالی اهمیت داشت. خزانه پادشاهی و برخی تشکیلات حکومتی در این شهر باقی ماند.
- اشکانی و ساسانی: در دوره اشکانیان، هگمتانه از نظر استراتژیک برای اداره غرب ایران و حفاظت از مرزهای این منطقه مورد توجه بود. در دوره ساسانی نیز با ساخت و بازسازی برخی ابنیه، تداوم حضور دستگاه حکومتی در این شهر مشاهده می‌شود.
- دوران اسلامی: پس از فتح ایران به دست مسلمانان، مرکزیت منطقه به شهر همدان انتقال یافت. با این حال، آثار و بقایای دوره‌های پیشین در تپه هگمتانه همچنان حفظ شد و نام این محوطه در کتب و سفرنامه‌های دوران اسلامی نیز آمده است.
ثبت جهانی هگمتانه
تپه هگمتانه، سال‌هاست در فهرست میراث ملی ایران حضور دارد و روند ثبت جهانی آن در سازمان یونسکو نیز در دست پیگیری است. با قرار گرفتن در این فهرست جهانی، تپه هگمتانه از توجه و حمایت بین‌المللی در زمینه حفاظت، مرمت و معرفی بهتر بهره‌مند خواهد شد. این اقدام، افزون بر نگهداری از میراث ارزشمند کشور، باعث جذب گردشگران خارجی و رونق اقتصادی منطقه نیز می‌شود.
معماری هگمتانه
حفاری‌ها و مطالعات باستان‌شناسی در هگمتانه نشان می‌دهد که این محوطه، ساختاری منظم و طرحی مهندسی‌شده داشته است. در کاوش‌ها، بقایای دیوارهای خشتی و آجری نمایان شده که در ردیف‌های موازی و منسجم احداث شده‌اند. این نوع شهرسازی، بیانگر برنامه‌ریزی دقیق در دوره ماد و تداوم آن در زمان هخامنشیان است. علاوه بر این، محوطه‌هایی همانند حیاط‌های بزرگ یا تالارهای ستونداری در این منطقه کشف شده که حاکی از وجود بناهای مهم حکومتی و مذهبی در قلب هگمتانه هستند.
آثار باستانی هگمتانه
از مهم‌ترین آثاری که در تپه هگمتانه کشف شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دیوارهای مستحکم خشتی: این دیوارها نشان‌دهنده معماری پیشرفته‌ای است که بتواند هم از نظر نظامی و هم اقلیمی مقاومت قابل توجهی داشته باشد.
- ظروف سفالی و اشیای فلزی: در جریان کاوش‌ها، انواع ظروف سفالی و فلزی با طرح‌ها و نقوش دوره‌های مختلف تاریخ ایران به دست آمده که بازتاب‌دهنده سبک زندگی و آیین‌های کهن هستند.
- کتیبه‌ها و مهرهای حکومتی: وجود مهرها و کتیبه‌های مکتوب نشان از سازمان و نظام اداری توسعه‌یافته در ادوار مختلف حکومتی دارد.
- بقایای معابد و کاخ‌ها: شواهدی از بناهای باشکوه حکومتی و نیایشگاه‌ها در لایه‌های عمیق‌تر تپه هگمتانه کشف شده که تصویری دقیق‌تر از ساختار سیاسی و دینی این دوران ارائه می‌دهد.
جاهای دیدنی هگمتانه
در محدوده باستانی هگمتانه، علاوه بر دیدن خود تپه و بقایای تاریخی آن، بازدید از مکان‌های زیر نیز توصیه می‌شود:
- موزه هگمتانه: موزه‌ای است که در آن انواع اشیای کشف‌شده از حفاری‌های تپه به نمایش درآمده‌اند. این موزه به شما کمک می‌کند بهتر با سبک زندگی و هنر ایرانیان باستان آشنا شوید.
- بازار سنتی همدان: این بازار در نزدیکی هگمتانه قرار دارد و گردشگران می‌توانند علاوه بر تماشای معماری باستانی، تجربه خرید از یک بازار قدیمی ایرانی را هم داشته باشند.
- کلیسای قدیمی منطقه: کلیسایی قدیمی متعلق به ارامنه، در نزدیکی محوطه هگمتانه واقع شده که نمایانگر تنوع فرهنگی و مذهبی شهر همدان در طول تاریخ است.
- بافت تاریخی اطراف: خانه‌های قدیمی با دیوارهای خشتی و آجری که در کوچه‌های باریک اطراف پراکنده‌اند، بخشی از میراث فرهنگی این شهر به‌شمار می‌روند.
بهترین زمان سفر به هگمتانه
همدان جزو مناطق سردسیر ایران محسوب می‌شود و زمستان‌های سرد و برفی را تجربه می‌کند. از اواخر بهار تا اوایل پاییز، دمای هوای همدان معتدل و مطبوع است و به همین دلیل، این دوره زمانی را می‌توان بهترین فصل سفر به هگمتانه دانست. در این بازه، شرایط آب و هوایی برای گردش و عکاسی در محیط باز مناسب‌تر است.
اگرچه زمستان همدان با سرمای زیاد همراه است، اما چهره سفیدپوش تپه هگمتانه هم جذابیت خاص خود را دارد؛ البته باید برای بازدید در این فصل، لباس گرم و تجهیزات مناسب همراه داشته باشید.
جاهای دیدنی هگمتانه
اگر به همدان سفر کردید، علاوه بر بازدید از تپه هگمتانه، مکان‌های زیر نیز می‌توانند در فهرست گردشگری شما قرار گیرند:
- گنجنامه: کتیبه‌های هخامنشی و آبشار دیدنی در دامنه کوه الوند که محیطی سرسبز و دل‌نشین را به گردشگران ارائه می‌دهد.
- مقبره باباطاهر و بوعلی سینا: آرامگاه دو شاعر و دانشمند بزرگ ایرانی که در مرکز شهر همدان واقع هستند و حاوی معماری زیبا و فضای معنوی‌اند.
- غار علیصدر: یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای آبی دنیا، واقع در شمال همدان که بازدیدکنندگان می‌توانند با قایق‌سواری در دالان‌های آن، سفری متفاوت را تجربه کنند.
- میدان امام (پهلوی سابق): از قدیمی‌ترین و جذاب‌ترین میادین شهر همدان که با بناهای پیرامون خود، جلوه‌ای از سبک معماری ایرانی-اسلامی را نمایش می‌دهد.
سخن پایانی
تپه هگمتانه جلوه‌ای از تاریخ دیرپای ایران است که با سفر به آن، می‌توانید لایه‌های مختلف تمدن ایرانی را مرور کنید. این محوطه ارزشمند، گنجینه‌ای از آثار معماری و فرهنگی را در خود جای داده و بهترین فرصت برای پژوهشگران، تاریخ‌دوستان و گردشگران کنجکاو است. امیدواریم با ثبت جهانی و حفظ اصولی این میراث گران‌بها، نسل‌های آینده نیز از مشاهده و آشنایی با آن بهره‌مند شوند.
