تاریخچه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی دارای مساحت گسترده‌ای است و در طول زمان، بناهای متعددی در آن ایجاد شده‌اند. آغاز ساخت این آرامگاه در زمان زندگی خود شیخ صفی الدین صورت گرفت. او و فرزندانش از جمله خواجه علی سیاه‌پوش و صدرالدین موسی، این مکان را برای ساخت خانقاه انتخاب کردند و بخش‌هایی از ساخت و ساز را انجام دادند. شیخ صفی الدین در همین بنا سکونت داشت و بنا به وصیت خود پس از وفات، در همان محل به خاک سپرده شد.
ارزش و اهمیت شیخ صفی الدین برای شاه طهماسب اول بسیار بالا بود، به همین دلیل فرمان داد تا مجموعه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی گسترش یابد. تصمیم بر این شد که هفت بخش اضافه شود که نمایانگر هفت مرحله عرفانی صوفی‌گری هستند و نهایتاً به بقعه تبدیل شدند. این هفت بخش از طریق هفت دروازه مجزا از هم جدا شده بودند که نشان‌دهنده هفت نگرش صوفی‌گری بودند. بعدها شاهان صفوی نیز بخش‌های دیگری به این مجموعه اضافه کردند. امروزه یکی از جاهای دیدنی در اردبیل گردی محسوب میشود.
معماری آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
از سال ۷۳۵ تا ۱۰۳۸ هجری قمری، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی شاهد تغییرات و افزودن بخش‌های متعددی بوده است که ارزش معماری منحصر به فردی به آن بخشیده است. در ورودی آرامگاه، دو لنگه چوبی قرار دارند که به حیاط متصل می‌شوند. دروازه اصلی که به نام عالی‌قاپو شناخته میشود، دقیقاً مقابل این محل قرار دارد. این دروازه در زمان شاه عباس دوم ساخته شد و امروزه به دلیل نگهداری در انبار بقعه شیخ صفی الدین قابل بازدید نیست.
حیاط بزرگ مستطیلی شکل در بخش غربی آرامگاه قرار گرفته و دو حوض سنگی مرتبط با دوره صفویان در آن موجود است. دیوارهای آجری حیاط با طاقچه‌ها و طاق‌نماهای زیبا تزیین شده‌اند که چشم‌نوازی بالایی دارند.
بخش‌های مختلف آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
مجموعه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی بسیار گسترده است و شامل بخش‌های متعددی برای بازدیدکنندگان می‌باشد. از جمله این بخش‌ها می‌توان به صحن اصلی، سردر شاه عباس، دروازه اصلی یا سردر بزرگ، چله‌خانه جدید، حیاط بزرگ یا حیاط باغ، بنای دارالحدیث، گنبد الله‌الله (مقبره شیخ صفی الدین)، تالار دارالحفاظ، شاه‌نشین، چینی‌خانه، آرامگاه شاه اسماعیل اول، حرم‌خانه و بنای جنت‌سرا اشاره کرد.
در سال ۲۰۱۰، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. این مجموعه تاریخی ارزشمند در میدان عالی‌قاپو و خیابان شیخ صفی اردبیل واقع شده است.
برخی کارشناسان معتقدند که قدیمی‌ترین قسمت مجموعه به چله‌خانه جدید (قربانگاه) مربوط میشود. این بخش بیشتر از سایر قسمت‌ها آسیب دیده است، اما حجره‌های آجری با طاق‌های قوسی در قسمت غربی آن قابل مشاهده هستند. از بقایای پله‌های این بخش می‌توان استنباط کرد که احتمالاً طبقه دیگری در بالای چله‌خانه وجود داشته است. کارشناسان بر این باورند که معماری این بنا نشان‌دهنده حضور خانقاه شیخ صفی الدین در اینجا بوده است. یکی دیگر از بخش‌های مجموعه، سردر عباسی است که در عرض شرقی راهرو میانی قرار دارد و دارای کتیبه‌ای با نام شاه عباس و تاریخ ۱۰۳۶ رویش است.
علاوه بر این، قندیل‌خانه یا صحن اصلی نیز یکی از بخش‌های مهم مجموعه آرامگاه است. این محوطه مستطیلی با زمین سنگ‌فرش و حوض سنگی کم‌عمق در میانه آن مشخص میشود. در گذشته، یک چاه برای تأمین آب در این بخش وجود داشته که امروزه توسط رویش پوشانده شده و قابل مشاهده نیست.
گنبد الله‌الله در آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
مرکز اصلی مجموعه آرامگاه، گنبد الله‌الله است که توسط صدرالدین موسی ساخته شده است. نام این گنبد به دلیل تکرار کلمه زیبا “الله” در آن انتخاب شده است. از بیرون، گنبد به شکل یک برج آجری استوانه‌ای دیده میشود و کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ به زیبایی و جذابیت خاصی به آن بخشیده‌اند. همچنین، در محل اتصال برج و بدنه گنبد، آیاتی از قرآن با خط ثلث بر روی کتیبه‌ای حک شده‌اند.
چینی‌خانه در آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
چینی‌خانه یکی از زیباترین تزئینات معماری در مجموعه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی است و بسیاری بر این باورند که قدیمی‌ترین بخش مجموعه نیز به همین قسمت مربوط میشود. پیش از دوران شاه عباس، این بخش برای اجتماعات استفاده می‌شد و بعدها با تغییراتی، کتاب‌های نفیس و ظروف چینی سلطنتی در آن نگهداری می‌شدند. این ظروف همه با مهر سلطنتی ساخته شده و در جایگاه‌های مشخصی در اطراف این محل قرار گرفته‌اند.
چیزی‌خانه دارای یک چهارطاق زیبا با ایوان‌های نیم‌گنبدی است که از تزئینات منبت‌کاری و خاتم‌کاری برخوردارند. سقف چینی‌خانه از گچ و چوب ساخته شده و یکی از زیباترین عناصر این مکان محسوب میشود. همچنین، در سقف چینی‌خانه محفظه‌هایی وجود دارند که از دیوارهای سه‌متری ساخته شده و تا بالای دیوار ادامه یافته‌اند. این محفظه‌ها با نقش و نگارهای گل و برگ تزئین شده‌اند و در گذشته برای نگهداری اشیاء قیمتی و ظروف چینی استفاده می‌شدند.
جاذبه‌های اطراف آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
مسجد عالی‌قاپو: ۸۵۰ متر
خانه تاریخی خادم‌باشی: ۱ کیلومتر
پل هفت‌چشمه: ۱.۸ کیلومتر
موزه مردم‌شناسی تاریخی اردبیل: ۳.۵ کیلومتر
هتل‌های نزدیک آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
هتل ساوالان: ۷۰۰ متر
هتل صادقی: ۹۵۰ متر
هتل نگین: ۱.۷ کیلومتر
هتل مهدی اردبیل: ۳.۲ کیلومتر
هتل دریا: ۳.۳ کیلومتر
رستوران‌ها و غذاخوری‌های اطراف آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
رستوران سیدآقا: ۱.۲ کیلومتر
رستوران شاه عباس تورک صفوی: ۱.۴ کیلومتر
رستوران شاندیز: ۱.۵ کیلومتر
رستوران معین دربار: ۲.۶ کیلومتر
نتیجه‌گیری
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی با تاریخچه غنی و معماری بی‌نظیر خود، یکی از مهم‌ترین آثار فرهنگی و مذهبی ایران به شمار می‌آید. این مجموعه با ترکیب عناصر مختلف معماری اسلامی و ایرانی، نه تنها محل آرامش و تدفین یک شخصیت تاریخی مهم است، بلکه به عنوان یک جاذبه گردشگری برجسته نیز شناخته میشود. حفظ و نگهداری این میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده از اهمیت بالایی برخوردار است.
